Markos Vamvakaris [gr.: Μάρκος Βαμβακάρης]

Markos Vamvakaris [gr.: Μάρκος Βαμβακάρης] nazywany później ojcem rebetiko za spopularyzowanie tego gatunku muzyki, urodził się w 1905 roku w Ano Syros na wyspie Syros, w wielodzietnej katolickiej rodzinie. W genach otrzymał zalążki muzyki: ojciec grał na instrumentach muzycznych, a dziadek pisał piosenki.

Zdjęcie ze strony sansimera.gr

Od najwcześniejszych lat doświadczał biedy. Wspierając ojca w utrzymaniu ośmioosobowej rodziny pomagał mu we wszystkim jak tylko mógł pracując przy roznoszeniu gazet czy przy wytwarzaniu trumien, w sklepikach, w przędzalni, szklarni, imając się wszelakich zajęć, które mogły wspomóc biedną a liczną rodzinę.

Bardzo wcześnie, bo w wieku dwunastu lat (niektóre źródła mówią o ośmiu, ale i o piętnastu latach) opuścił dom rodzinny przekonany o swojej winie w spowodowaniu wypadku: w czasie zabawy z przyjaciółmi naruszył skałę, która zmiażdżyła dom zamieszkały przez starszą kobietę. Powodowany strachem i uciekając przed odpowiedzialnością schował się na pokładzie statku i nim przypłynął do Pireusu.

Tu pracował na utrzymanie, ale i zetknął się z ciemną stroną portowego życia: w Pireusie nierzadko handlowano narkotykami. Tu także królowało buzuki, wówczas nielegalne. Ta rozrywka bez reszty pochłonęła młodego Vamvakarisa i wkrótce stał się, jako samouk, doskonałym muzykiem.

To zdjęcie Markosa Vamvakarisa znalazło się na okładce magazynu „Λαϊκό Τραγούδι” [nr 11, kwiecień 2005].
Zdjęcie ze strony lifo. gr/team/music/58893

W latach, kiedy Vamvakaris był nastolatkiem, w Grecji słuchano głównie europejskich rytmów, a rebetiko było muzyką popularną na peryferiach, było również muzyką portową. Zachłyśnięty nią młody Vamvakaris zaczął grać w tawernach oczarowując wszystkich swoją grą: w wieku dwudziestu kilku lat (nie ma co do wieku zgodności w źródłach) był już autorem ponad 50 piosenek.

Wkrótce, zakochany bez pamięci, ożenił się z Eleni, dla której napisał wiele piosenek, ale małżeństwo to nie było szczęśliwe. Niełatwo było mu uzyskać rozwód. Procesował się z żoną o prawa autorskie do napisanych przez siebie utworów i na skutek trudnego oraz ciągnącego się procesu przez pewien czas tworzył pod pseudonimem oraz rejestrował swoje utwory na nazwiska przyjaciół.

Zdjęcie ze strony nostimonimar. gr/markos-vamvakaris-patriarxis/

Po rozstaniu z żoną wiele czasu spędzał w szemranym towarzystwie portowych kolegów, w tym również przestępców, co skutkowało częstym zatrzymywaniem i aresztowaniem: nie za przewinienia, ale w podejrzeniach o posiadanie popularnego wówczas haszyszu i do wyjaśnienia. Wokół jego zatrzymań narosły legendy. Jedna z nich mówi o żandarmie, który przekonany o tym, że Vamvakaris przenosi haszysz rozpoczął śledzenie muzyka. Zauważywszy podążającego żandarma – Vamvakaris chwycił baglama i zaczął grać utwór „Taksim Zeibekiko” [gr.: Ταξίμ ζεϊμπέκικο], co tak oczarowało żandarma, że ten odstąpił od zatrzymania.

W połowie lat 30-tych z trójką przyjaciół założył zespół „Tetras tu Pirea” [gr.: Τετράς του Πειραιά], z którym z powodzeniem występował w nocnych klubach zdobywając wciąż popularność. Z jednym z członków zespołu wyjeżdżał czasem na Syros, by grać w tamtejszych barach i na plaży.

Zdjęcie ze strony nostimonimar. gr/markos-vamvakaris-patriarxis/

W 1935 roku (czasem zdarza się widzieć, że w 1932 roku albo w 1934) napisał i zaśpiewał utwór „ Frangosyriani” [gr.: Φραγκοσυριανή], który niektórzy uważają za najbardziej znaną jego piosenkę, a rok później wydaje swój pierwszy album płytowy, który sprzedaje się w ilości 7000 egzemplarzy i to w czasach, kiedy w niewielu domach znajduje się urządzenie do odtwarzania płyt. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej daje koncerty w Salonikach, Volos, Larissie, Trikali i wielu innych greckich miastach ciesząc się dużą popularnością.

W epoce Metaksasa przychodzi jednak dla niego ciężki czas: zmuszony jest pisać piosenki, do których nie przywykł, ale jest to konieczne, bo cenzura usuwa z utworów wszelkie treści związane z komunizmem, niecnymi zwyczajami czy narkotykami.

W czasie II wojny światowej (1942) po raz drugi się żeni: tym razem w obrządku prawosławnym wybranką zostaje Evaggelia, z którą spędzi resztę życia. Za ten krok zostaje wykluczony z kościoła katolickiego, co udaje mu się naprawić dopiero w 1966 roku.

Markos Vamvakaris z żoną Evaggelią. Zdjęcie ze strony lifo. gr/team/music/58893

W połowie lat 50-tych przychodzi ostra choroba stawów: Vamvakaris nie może już grać na buzuki w tak wielkim stylu jak dotąd. Przemysł muzyczny uznaje jego muzykę za przestarzałą i płyty przestają się ukazywać. Świat szybko zapomina o jego muzyce: Vamvakaris odchodzi w zapomnienie. Z niedorosłym jeszcze synem, Steliosem, musi zacząć prosić o pieniądze pogrywając w tawernach i barach. Część tawern jednak zamyka przed nim swoje drzwi zabraniając mu grać. Żeby utrzymać rodzinę grywa na prowincji: tu jednak jako wynagrodzenie otrzymuje produkty spożywcze. To dużo, ale wciąż zbyt mało, by utrzymać siebie oraz żonę i dzieci. Wyjeżdża i na wyspę Syros, by w kafenijo „Lilis” w Ano Syros grać nieraz za miskę strawy.

   


W istniejącym do dziś kafenijo „Lilis” w Ano Syros na wyspie Syros na Cykladach pamięć o Markosie Vamvakarisie wciąż jest żywa
fot. Beata Kuczborska / betaki.pl

W ubóstwie żyje z rodziną do 1959. Wówczas to dyrektor jednej z wytwórni płytowych, Vassilis Tsitsanis [gr.: Βασίλης Τσιτσάνης] postanawia wydać kompozycje Vamvakarisa z tekstami śpiewanymi przez Grigorisa Bithikotsisa [gr.: Γρηγόρης Μπιθικώτσης]. I świat znowu słucha muzyka, i Vamvakaris znowu staje się popularny i uwielbiany przez słuchaczy oraz akceptowany przez muzyczny świat.

Stan jego zdrowia po zabiegach w termach na wyspie Ikaria ulega poprawie. Daje serię koncertów w ateńskich barach oraz teatrach, a także w innych miastach Grecji. Przez kilka kolejnych lat wiedzie dostatniejsze życie, ale serce jego przepełnione jest goryczą. Jest mu trudno zrozumieć zachowanie ludzi i to, że w trudniejszych czasach spowodowanych chorobą tak szybko potrafili o nim zapomnieć.

Zdjęcie ze strony nostimonimar. gr/markos-vamvakaris-patriarxis/

Umiera w 1972 roku w wieku 67 lat pozostawiając po sobie olbrzymi muzyczny spadek. Ostatecznie spocznie w grobie na Trzecim Cmentarzu w Atenach, w którym pochowana zostanie w 2014 roku również jego żona, Evaggelia.

   
Przy grobie wielkiego Markosa Vamvakarisa na Trzecim Cmentarzu w Atenach
fot. Beata Kuczborska / betaki.pl

W sześć lat po śmierci muzyka (1978) ukazuje się ponad trzystustronicowa jego autobiografia (przetłumaczona w latach późniejszych na język angielski przez Noonie Minogue), w której Markos Vamvakaris, jako skruszony grzesznik i żywa legenda, wspomina czasy dzieciństwa na wyspie Syros, przybycie uchodźców z Azji Mniejszej, okrutne lata okupacji hitlerowskiej, nieustanne romanse i rozczarowania oraz triumfy buzuki, ale również nawiązuje do nikłego zainteresowania życiem robotników i nędzy jednego z najstarszych portów świata, gdzie Wschód spotyka się z Zachodem. To właśnie z obserwacji tego świata powstały piosenki, które Grecy w każdym wieku nadal kochają, znają na pamięć i mimo upływu lat – wciąż śpiewają.

   
Autobiografia Markosa Vamvakarisa
Od lewej: wydanie greckie (ze strony public.gr) i wydanie angielskie (ze strony amazon. com)

Zmarły w 2019 roku syn wielkiego muzyka, Stelios Vamvakaris, również muzyk – powiedział: „Słuchanie piosenek Markosa jest jak oglądanie zdjęć.To było jego życie. Jego piosenki mówią o miłości, romansie, pięknie, niesprawiedliwości, społecznej dyskryminacji, biedzie i odzwierciedlają uczucia i doświadczenia przeciętnego Greka z pierwszej połowy XX wieku”.

Ktoś kiedyś powiedział, że: „Markos Vamvakaris rozłożył czerwony dywan rebetiko, po którym przeszło wielu”. *)

W Ano Syros na wyspie Syros znajduje się muzeum, w którym obejrzeć można wiele przedmiotów, w tym bardzo osobistych, związanych z Markosem Vamvakarisem. Część z nich pokazują zdjęcia w artykule ze strony cnn.gr („O agnostos Markos Vamvakaris””), w którym można przeczytać również wywiad z synem Markosa Vamvakarisa, Steliosem.



Opracowanie: Beata Kuczborska / betaki.pl

*) – jeśli ktoś zna autora tego cytatu – proszę o sygnał: betaki@betaki.pl

Teksty źródłowe:

https://www.sansimera.gr/biographies/348

https://cognoscoteam.gr

http://www.nostimonimar.gr/markos-vamvakaris-patriarxis/

https://www.ellines.com/en/myths/9803-o-patriarchis-tou-rempetikou-tragoudiou/